Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Bedrijven in Nederland kopen producten en grondstoffen vanuit de hele wereld. Denk bijvoorbeeld aan gewassen zoals katoen en cacao of aan mijnbouwproducten zoals mica. Via de handel met bedrijven aan de andere kant van de wereld, hebben bedrijven een positief maar soms ook een negatief effect op de mensen en omgeving ver weg.
Let op! Deze training is speciaal gemaakt voor MKB-bedrijven. Maar de stappen zijn ook relevant voor grote organisaties!
Ken je keten
Hoe zit dat voor jouw bedrijf? Om te snappen welke effecten jouw bedrijf ergens anders op de wereld heeft, moet je weten waar je producten precies vandaan komen en onder welke omstandigheden de producten worden gemaakt. Uit welke landen komen ze? Welke producenten zijn allemaal betrokken? Wie maken de producten en onder welke omstandigheden? Met die kennis krijg je meer grip op risico’s zoals kinderarbeid of (te) lage lonen van arbeiders of boeren.
Vervolgens ga je op zoek naar oplossingen om negatieve gevolgen te stoppen, voorkomen of beperken. Als bedrijf kan je negatieve gevolgen veroorzaken, aan hebben bijgedragen of aan verbonden zijn. Afhankelijk van de mate waarin jouw bedrijf betrokken is onderneem je acties. Deze acties vallen onder Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Bij IMVO houdt een bedrijf rekening met de gevolgen van (internationaal) zakendoen voor mens, dier en milieu. Dat betekent dat bedrijven met 'gepaste zorgvuldigheid' handelen. Het begrip ‘gepaste zorgvuldigheid’ vormt de kern van IMVO.
Gepaste zorgvuldigheid
Het proces van gepaste zorgvuldigheid (in het Engels: Due Diligence), bestaat uit zes stappen. In die stappen neemt een bedrijf verantwoordelijkheid voor (mogelijke) negatieve gevolgen van de eigen acties in de keten. De zes stappen volgen elkaar logisch op. Als alle stappen genomen zijn, begint het proces weer opnieuw.
Toekomstige wetgeving zal ‘gepaste zorgvuldigheid’ verplicht maken voor de grootste bedrijven maar ook voor het MKB is IMVO belangrijk. Zo verwachten belanghebbenden (‘stakeholders’) steeds meer dat bedrijven duurzaamheidsrisico’s in hun keten kennen en aanpakken. Het is belangrijk om te beseffen dat de keten niet ophoudt bij directe leveranciers (Tier 1), ook de leveranciers van die leverancier (Tier 2) en de leveranciers van die leverancier (Tier 3) maken onderdeel uit van de keten. Dat betekent dat samenwerking met de directe leveranciers (Tier 1) essentieel is om meer te leren over de schakels daarvoor (Tier 2, 3 enzovoorts).
De zes due diligence stappen
Afbeelding laat de zes stappen zien. Hieronder staan ze kort beschreven.
Het is belangrijk dat er een plan van aanpak wordt gemaakt om gepaste zorgvuldigheid toe te passen en dat iedereen in het bedrijf weet wat er van hem of haar verwacht wordt. Dat kan door duidelijke afspraken met elkaar te maken en mensen aan te wijzen die verantwoordelijk zijn voor dit plan. Iedere functie levert zijn eigen bijdrage.
Voordat je negatieve gevolgen kunt ontdekken, moet je weten waar jouw producten vandaan komen en met welke bedrijven in de keten je zakendoet. Waar komt de katoen voor de T-shirts vandaan? Waar en door wie worden de hazelnoten en cacao geproduceerd en geoogst voor de chocoladepasta? Ga op onderzoek uit door vragen te stellen aan leveranciers.
Veel bedrijven zijn onderdeel van verschillende ketens. Ketens die bovendien complex zijn. Het is dan niet mogelijk om alle ketens tegelijk in kaart te brengen. Begin dan bij de ketens van de grondstoffen waarvan je het meeste inkoopt en/of waaraan je het meeste geld besteedt. Zodra je de (geselecteerde) ketens helemaal in kaart hebt gebracht, start het onderzoek naar duurzaamheidsrisico’s. Gelukkig zijn daar veel hulpmiddelen voor.
Bedrijven kunnen negatieve impact direct veroorzaken, bijdragen aan of er (indirect) mee verbonden zijn. Wanneer je weet voor welke producten, landen of leveranciers er mogelijk negatieve gevolgen zijn op mensen of milieu, en je eigen rol snapt, is het tijd om maatregelen te nemen. Het is hierbij belangrijk dat lokale gemeenschappen worden betrokken om impactvolle maatregelen te nemen en draagvlak te creëren. Voorbeelden van maatregelen zijn: afspraken met leveranciers, duurzaamheidscertificering aanvragen of samenwerken in een keteninitiatief. Als MKB-bedrijf kun je niet altijd in je eentje het verschil maken, maar samen met andere bedrijven lukt dat vaak wel.
Het is belangrijk goed in de gaten te houden of de gekozen maatregelen werken. Dat kan door zelf op onderzoek uit te gaan, met leveranciers te spreken of met andere betrokkenen, zoals vakbonden, maatschappelijke organisaties, overheidsvertegenwoordigers, werknemers of lokale onderzoekers, in gesprek te gaan. Op deze manier is het mogelijk om andere maatregelen te nemen als de gekozen maatregelen niet voldoende effect hebben.
Duidelijke communicatie over de risico’s en over de genomen maatregelen is belangrijk. Steeds vaker vragen klanten, financiers of overheden om deze informatie. Door te delen wat goed gaat en wat nog lastig is, laat je zien dat je als bedrijf je verantwoordelijkheid neemt.
Wanneer je bedrijf of partners in de keten schade hebben aangebracht aan mens of milieu, kunnen de slachtoffers recht hebben op schadevergoeding of herstelmaatregelen. Het is belangrijk om klachten serieus te nemen en op een goede manier aan te pakken. Een bedrijf kan zelf negatieve impact veroorzaken, aan hebben bijgedragen of aan verbonden zijn. Afhankelijk hiervan moeten gepaste maatregelen worden genomen, zie module 9.
Figuur 1 – Due diligence stappen (bron: https://www.rvo.nl/blogs/due-diligence-6-stappen). Stappenplan due diligence in de praktijk. Stap 1: integreer IMVO in uw bedrijf, Stap 2: identificeer en beoordeel negatieve gevolgen, Stap 3: stop, voorkom en beperk negatieve gevolgen, Stap 4: volg de invoering en de resultaten, Stap 5: communiceer hoe u de risico's aanpakt, Stap 6: zorg voor herstelmaatregelen of werk hieraan mee indien nodig.
Let op! Het is belangrijk om in elke stap van gepaste zorgvuldigheid het gender perspectief mee te nemen. Mensenrechtenrisico’s zijn namelijk afhankelijk van gender. Denk bijvoorbeeld aan een leefbaar inkomen: daar waar vrouwen vaak niet dezelfde toegang hebben tot de markt en daarom (nog) minder verdienen. Of aan een leefbaar loon: daar waar vrouwen (nog) minder betaald krijgen dan mannen. Het is daarom noodzakelijk om voor gepaste zorgvuldigheid gender mee te nemen in de identificatie en aanpak van risico’s.
Handige hulpmiddelen
- Verschillende bedrijven in de voedingsmiddelensector werkten samen aan de verduurzaming van hun ketens. Zij verenigden zich onder het Convenant Voedingsmiddelen. Het convenant loopt tot juni 2023 op de website is alles te vinden over het convenant.
- Nederlandse bedrijven in de metaalsector committeren zich aan gepaste zorgvuldigheid en bundelen hun krachten onder het IMVO-convenant. Op de website is alles te vinden over het convenant, dat loopt tot 2024.
- Verschillende bedrijven committeerden zich aan een verantwoorde goudketen. Zij bundelden hun krachten onder het Convenant Verantwoord Goud, dat liep tot 2022. De pagina van het convenant staat nog live en wordt regelmatig geüpdatet.
- Deze animatie van RVO laat zien hoe gepaste zorgvuldigheid helpt om kinderarbeid tegen te gaan.
- Deze ‘guidance for Responsible Agricultural Supply Chains’ van de OECD en FAO helpt bedrijven in de voedingsmiddelensector de stappen van gepaste zorgvuldigheid toe te passen.
- Dit stappenplan van de SER helpt MKB bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie om IMVO toe te passen.
- Het platform voor gender responsieve due diligence ondersteunt bedrijven in het toepassen van een gender perspectief bij de stappen van gepaste zorgvuldigheid.
Huiswerk opdracht
Na deze opdracht heb je duidelijk in beeld in welke mate IMVO een rol speelt in jouw bedrijf.
- Ga na of er voor jouw bedrijf een visie is voor IMVO.
- Is de hoogst belanghebbende (bijvoorbeeld de directeur) betrokken bij IMVO?
- Ga na in welke beleidsdocumenten naar IMVO verwezen wordt.
- Ga na welke van de 6 stappen uit gepaste zorgvuldigheid een rol spelen in jullie bedrijfsprocessen.
OESO-richtlijnen en het due diligence proces
In 2018 is de OESO Due Diligence Handreiking voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen gepubliceerd. Dit uitgebreide document geeft bedrijven praktische handvatten om IMVO toe te passen.
Download de handreiking (PDF 2,1MB)